De mandragorae mysterio

marzo 19, 2011

Οὐ φανεῖται πολλὴν πάνυ μανδραγώραν ἐκπεπωκώς ;

Pastrigis et Neminis gratia hos dies praeteritos, in quibus maximus atque immanis terrae marisque motus clade ruinaque magna Iaponicos uel in Iaponia uersantes (unum uel alterum mihi notum) commouit, dedita sum lectioni carminum cuiusdam auctoris de quo haud multa sciebam ideoque uix aliquid legeram. In rete quaerendo huius Scoti, poetarum sui saeculi facile principis, Georgii Buchanani (1506-1582) appellati, Opera omnia repperi anno 1725 in lucem edita Lugduni Batauorum, in quorum altero uolumine continentur inter alia opuscula Poemata eius omnia. Mea magni intererat carmina euoluere quae ad Leonoram Pieridis lenae filiam pertinebant, quippe quae femina mysterium quoddam uideretur habere, sicut nos monebat noster amicus graduum uel linearum amoris peritus. Nam poeta querebatur quod non sibi liceret Leonoram amatam uidere nisi personatam, quamuis ascendere ceteros amoris gradus non ueteretur. Nemo itidem sese interrogabat quomodo enim posset fieri ut amor post extremam lineam progrediretur, si prima ipsa linea esset negata. Fieri uero potest, ut ipse tandem respondit, nam "Apuleius non videbatur censere sine visu amare amarique non posse, ut in fabula de Cupidine Psycheque narrata".

Verbis his lectis, statim atque actutum recordata sum cuiusdam fabulae facetae et lepidissimae in Commentariis de sale (Valentiae 1579) inclusae quae, etiamsi iam pridem alia in pagina a me memorata fuit, nunc mihi lubet iterum meo in scriptorio euoluere uobiscum, beneuoli lectores, benignae lectrices, quia mysterium quod celat, nondum a me enodatum est. Ecce fabella in qua maritus uxoris uerum aspectum non creuit nisi post nuptias factas:

Quale Florentiae retexit patricius quidam iuuenis qui annum agens undetrigesimum ea tenebatur atra bili, ut a puero nunquam uisus esset risisse. Huic ergo parentum et consanguineorum interuentu nobilis patritia etiam puella nupta fuit et, antequam ab eo conspecta esset, a coena in thalamum introducta. Quam cum ille aspectu primo, ad lucernae fulgorem et splendenti uultu et auro ac gemmis nitentem, tum fragrantem odoribus atque peruariis et pretiosis uestibus adornatam uideret ac insuper, ignorata sandaliorum ope, procero atque praestanti eam corpore praeditam existimaret, suspiciens ut perpulchram amantissime nudare coepit. Vnde, sublatis monilibus multiplicibusque detractis uestibus atque sandaliis, cum perpusillam, deformem et a priore specie dissimillimam inuenisset, mandragoram existimans, in subitos cachinnos et nunquam antea sibi notos risus effusissime solutus est. De qua re postea acta fuit in theatris comoedia.

Quamvis semihominis vesano gramine feta
Mandragorae pariat flores moestamque cicutam
(Columella)

Ad quam comoediam Gomesius Miedes refertur? Quamquam enim ubique quaesiui, nullam tamen fabulam inueni tractantem hoc idem argumentum (sine dubio pessime perquisiui). Omnium autem notissima est alia comoedia "Mandragora" nuncupata a Nicolao Machiauello (Florentiae 1469-1527) conscripta inter annos 1512 et 1518, ut aiunt, atque in lucem primum edita anno 1518 (apud alios anno 1524), inter cuius personas etiam Florentinus quidam iuuenis apparet, Callimacus uocatus, sed Lucretia, illa domina a iuueni adamata, senis autem Niciae uxor, nequaquam "mandragora" uidetur, immo potius uel pulcherrima:

Cuius fabulae uero -Latine non compositae, ut aliae eiusdem auctoris, sed sermone Italico, ut uidetis-, argumentum aliter sese habet quam Latina historiola ab archidiacono Valentino narrata. Mandragorae enim salsae, quam stirpem Pythagoras ἀνθρωπόμορφον appellauit ("quod radix imitetur hominis formam"), alii Circeon uocauerunt ("quod radix illius amatoriis veneficiis credatur utilis"), mysterium reuera magnum mihi soluendum est.